Veel mensen zien het brein als een starre grijze massa. Je wordt ermee geboren en hebt hierdoor geluk of pech met je aangeboren talenten. Neurowetenschappelijk onderzoek wijst echter uit dat dit een onjuiste weergave van feiten is. 

Je grijze massa is namelijk allesbehalve statisch, maar werkt eerder als een flexibele hoop klei die je een leven lang kunt kneden en veranderen. Maar doe je dat niet? Dan zal de klei na verloop van tijd harder worden en krimpen, net zoals je brein. 

Wat is het ‘use it or lose it’-principe? 

De hersenen zijn over een periode van miljoenen jaren geëvolueerd om informatie uit de omgeving op te nemen en te interpreteren. Dit vermogen is voor de mensheid essentieel gebleken om zich in de meest uiteenlopende omstandigheden aan te passen en te overleven. Dit zou niet zijn gelukt als ons brein een star orgaan was geweest.  

Ongeveer drie decennia geleden ontdekten wetenschappers dan ook dat de hersenen in feite neuroplastisch zijn. Elke keer als je iets nieuws ontdekt of leert, verandert de bedrading in je brein. Nieuwe hersencellen worden aangemaakt, met nieuwe en sterkere verbindingen ertussen. Ook kunnen complete hersengebieden groeien, als gevolg van een stimulans uit de omgeving. 

De hersenen zijn dus ontworpen om gestimuleerd en uitgedaagd te worden. Het brein is als een spier die onder invloed van training groter en sterker wordt, maar bij langdurige rust of onderstimulatie kleiner en zwakker wordt. Voor de hersenen gaat dan ook het welbekende ‘use it or lose it’-principe op. Ook ‘rust roest’ is in dit kader een veelgehoorde uitspraak.  

Hoe werkt het ‘use it or lose it’-principe in je brein? 

Use it or lose it en rust roest komen er beide op neer dat je brein van een gebrek aan uitdaging of nieuwe prikkels zwakker wordt. Zie het als een ongebruikte en ongesmeerde machine die gaat roesten, waardoor bepaalde onderdelen langzaam maar zeker minder goed functioneren of zelfs geheel uitvallen. 

In je brein komt dit omdat het overleving als de absolute topprioriteit ziet. De hersenen vertegenwoordigen slechts 2% van je lichaamsgewicht, maar verbruiken liefst 25% van je energie. Daarom zullen ze overbodige hersenverbindingen ‘weggooien’, zodra ze kans zien om energie te besparen. Een lagere energiebehoefte vergroot immers je overlevingskansen. 

Comfort is de vijand van vooruitgang 

Nu is er op zichzelf niets mis met dit natuurlijke groei- en snoeiproces in het brein. Dat is erop gebouwd om zich optimaal aan te passen aan de omgeving en deze rol vervult het nog steeds met verve. Veel breinproblemen ontstaan echter door onze levensstijl in de huidige maatschappij, die totaal anders is dan de leefwijze waarop onze hersenen miljoenen jaren lang zijn geëvolueerd. 

Daar waar we vroeger onze zintuigen scherpten met jagen en ons geheugen trainden met het vertellen van mythologische verhalen rond het kampvuur, raken we als mensheid tegenwoordig steeds verder verwijderd van de essentie. 

Onze afspraken en taken houden we bij op smartphones en in een vreemd land gebruiken we vertaalapps om de taal te begrijpen. Hoofdrekenen is grotendeels vervangen door de rekenmachine en in plaats van ons ruimtelijk inzicht gebruiken we Google Maps om in de auto te navigeren. 

Voor al dit soort zaken moesten we vroeger ons geheugen trainen of een nieuwe vaardigheid leren. Kortom: de omgeving dwong ons brein om zich te ontwikkelen. Inmiddels is dat anders en leven we ons leven comfortabel, maar vaak ook voorspelbaar en op de automatische piloot. 

Hoe kan ik de hersenen het beste trainen? 

Volgens neurowetenschappers ontwikkelt het brein van de meeste mensen zich in de eerste 30 levensjaren. Daarna treedt achteruitgang op, omdat we dagelijks dezelfde handelingen uitvoeren en bijna geen nieuwe vaardigheden meer leren. Hierdoor gaan weinig gebruikte hersenverbindingen verloren en komen er zelden nieuwe verbindingen voor in de plaats. 

Gelukkig zijn er allerlei dingen die we kunnen doen om dit proces van achteruitgang om te keren. De eerste en belangrijkste stap is om niet altijd maar te kiezen voor modern comfort. Neem bijvoorbeeld eens de trap in plaats van de lift, leer de speech op werk uit je hoofd in plaats van hem op te lezen en pak ’s avonds een goed boek erbij in plaats van gedachteloos op social media te scrollen. 

En belangrijker nog: onderneem de belangrijkste kernactiviteiten die de groei van je brein ondersteunen. Ik heb het dan over genoeg slapen, Brain Food eten, regelmatig bewegen en voldoende ontspannen. Geweldig voor je brein zijn ook hersenontspannende activiteiten zoals yoga en meditatie. 

Tot slot nog één bonustip die niet alleen je brein, maar ook je leven ingrijpend kan veranderen: probeer vaker buiten je comfortzone te treden! Iedere keer dat een situatie nieuw of onwennig aanvoelt, betekent dit dat je hersenen in leermodus gaan. Maak er daarom een sport van om jezelf dagelijks te blijven uitdagen en houd je brein jong, flexibel en in topconditie.