Angst is een van de belangrijkste menselijke basisemoties. Volgens bepaalde filosofen is het zelfs de voornaamste drijfveer van ons handelen. Maar waarom hebben sommige mensen last van nare angstaanvallen, terwijl anderen met plezier een spookhuis of horrorfilm bezoeken? Om dit verschil te verklaren, moeten we eerst begrijpen hoe angst onze hersenen beïnvloedt. 

Wat gebeurt er bij angst in het brein? 

Zoals alle emoties, vindt angst zijn oorsprong in het brein. Om precies te zijn in de amygdala, ook wel bekend als het angstcentrum in de hersenen. Dit amandelvormige gebied bevindt zich in de temporale kwab tussen je linker- en rechterslaap en bestaat uit de hypothalamus, hypofyse en bijnierschors. 

De belangrijkste taak van de amygdala is het registreren van plotselinge en opvallende veranderingen in de omgeving. Van het zien van een negatieve emotie op andermans gezicht tot het horen van een sluipend roofdier in het struikgewas; de amygdala activeert zodra er ook maar iets is dat je overlevingskansen kan bedreigen.  

In de hersenen wordt dan direct een kettingreactie in gang gezet, die jou in staat stelt om op de bedreiging te anticiperen. De bijnieren maken extra adrenaline en noradrenaline aan, waardoor je bloeddruk stijgt, hartslag verhoogt, ademhaling versnelt en spijsvertering stopt. Je bent klaar om te vechten of te vluchten en deze toestand staat daarom ook wel bekend als de vecht-of-vluchtreactie. 

In de tussentijd maakt je hypothalamus meer van het stresshormoon cortisol aan, zodat de plotselinge stoot (nor)adrenaline je lichaam niet uitput. Daarnaast verhoogt de hypofyse de aanmaak van endorfine, zodat je tijdelijk minder gevoelig bent voor pijn. Is het gevaar geweken? Dan maakt je brein nog meer endorfine en dopamine aan om weer terug in balans te komen. 

Hoe reageren andere hersengebieden op angst? 

Of het gevaar geweken is, beslist de amygdala overigens niet alleen. Dit angstcentrum is samen met de hippocampus en prefrontale cortex een van de belangrijkste hersengebieden in het limbisch systeem, dat deel uitmaakt van de grote hersenen (het cerebrum). Deze hersendelen zijn nauw met elkaar verbonden en werken samen in geval van stress en angst. 

De hippocampus en prefrontale cortex hebben een regulerende functie en interpreteren of er sprake is van een echte (levens)bedreigende situatie. In het wild zul je bijvoorbeeld hevig schrikken van een leeuw, terwijl je dit dier in de dierentuin ontspannen bewondert. De hippocampus en prefrontale cortex plaatsen de angstreactie van de amygdala in de juiste context en dempen deze waar nodig. 

Dit nuttige systeem in de hersenen is over een periode van miljoenen jaren ontwikkeld om momenten van kortdurende angst te herkennen en reguleren. Helaas is het minder goed berekend op de chronische stress die we tegenwoordig ervaren, zoals door een constante waterval aan mailtjes, appjes, werkdruk, reclames en andere herhalende prikkels. 

Deze onnatuurlijke belasting activeert de amygdala continu, waardoor ook de hippocampus overuren draait. Dit hersengebied kan door overbelasting op termijn zelfs beschadigd raken en hierdoor zijn regulerende functie niet meer goed uitvoeren. Het gevolg is dat de amygdala nog overactiever wordt, angstgevoelens niet meer verdwijnen en het brein ernstig uit balans raakt. 

Hoe draagt hersenprogrammatie bij aan angstaanvallen? 

Een verstoorde werking van de hippocampus kan een oorzaak zijn van terugkerende paniekaanvallen of angststoornissen. In veel gevallen gaat dit samen met chronische stress. Er is echter nog een ander mechanisme in het brein dat bijdraagt aan de manier waarop mensen angsten ervaren en verwerken. Dat heeft te maken met de programmatie van de hersenen. 

Het brein is namelijk neuroplastisch en wordt beter in de dingen die het vaak doet. Zo zullen mensen die op jonge leeftijd veel angstige situaties hebben meegemaakt, meer hersenverbindingen aanleggen in en rond de amygdala. Hierdoor groeit het angstcentrum in de hersenen en zullen deze mensen zich eerder bewust zijn van mogelijk gevaar. 

In tegenstelling tot chronische stress, kan één heftige angstervaring met name in de kinderjaren al genoeg zijn om een negatieve feedbackloop in gang te zetten. Angstig handelen geeft vaak niet de beste resultaten en bevestigt zo het vermoeden dat de angst voor de situatie terecht is. Zo kan angst leiden tot een negatieve breinprogrammatie, die zichzelf in de loop der jaren steeds verder versterkt.  

Hoe mensen omgaan met angst, heeft ook te maken met andere processen in de hersenen. Uit onderzoek blijkt dat mensen die meer cortisol aanmaken in geval van gevaar eerder verstarren en vluchten. Mensen die meer testosteron aanmaken, zullen daarentegen sneller het gevaar aangaan en ervoor kiezen om te vechten. Dit effect is waarneembaar bij zowel mannen als vrouwen. 

De relatie tussen het zenuwstelsel, hersengolven en angst 

Hoewel mensen verschillend omgaan met angst, is het voor vrijwel iedereen mogelijk zijn angstniveau te verlagen. Dat begint met het beïnvloeden van de staat van je zenuwstelsel. In geval van stress of angst is het orthosympathisch zenuwstelsel (gericht op inspanning en actie) namelijk dominant over het parasympathisch zenuwstelsel (gericht op ontspanning en herstel). 

Dit is ook te zien aan de hersengolven in het brein. Het orthosympathisch zenuwstelsel zorgt voor meer bèta-hersengolven, die verband houden met zaken als focus en probleemoplossing. Het parasympathisch zenuwstelsel daarentegen leidt tot meer thèta-hersengolven, die worden geassocieerd met creativiteit en diepe ontspanning. 

Hoe kom ik van mijn angst af? 

Er zijn verschillende effectieve methoden waarmee je de balans tussen het orthosympathisch zenuwstelsel en parasympathisch zenuwstelsel kunt herstellen. Denk aan ademhalingstechnieken, meditatie, yoga en het luisteren naar binaural beats. Toch zullen dit soort oefeningen niet al je angsten wegnemen, zolang je niet ook een aantal fundamentele dingen in je leven verandert. 

Daarmee bedoel ik niet alleen het elimineren van de zaken die je angst opleveren (want dat is niet altijd mogelijk), maar vooral het geven van je brein wat het nodig heeft. In de huidige samenleving komen de hersenen namelijk veel van de belangrijkste basisingrediënten tekort, waardoor een disbalans ontstaat en steeds meer mensen angsten ervaren. 

Deze basisingrediënten zijn een betere slaap, voeding, beweging en kennis van het brein. Essentieel zijn ook minder stress en meer ontspanning. Zoals je ziet kun je op elk van deze pijlers klikken om meer informatie te lezen over het onderwerp. Probeer de tips in de artikelen toe te passen in jouw leven en ervaar zelf wat de invloed van de hersenen op je angsten is!