Met enige mate van stress hebben we allemaal iedere dag te maken. Dit is helemaal niet erg en maakt ons zelfs sterker. Stress wordt echter een probleem op het moment dat het te hevig of langdurig is.

Met name op jonge leeftijd heeft blootstelling aan chronische stress ingrijpende gevolgen. Dit soort stress bij kinderen noemen we ook wel early life stress en is helaas een opkomend fenomeen.

In dit artikel bespreek ik de oorzaken en gevolgen van early life stress en leg ik uit waarom voorkomen altijd beter is dan genezen.

Wat is early life stress?

Early life stress is ongezonde langdurige stress die de ontwikkeling van kinderen ernstig in de weg staat. Dit kan grote gevolgen hebben voor de mentale en fysieke gezondheid, zowel nu als op volwassen leeftijd.

Het stressnetwerk in het kinderbrein ontwikkelt zich voor een belangrijk deel in de eerste 2 jaar van het leven, maar ook daarvoor al tijdens de zwangerschap. Dit maakt baby’s en jonge kinderen extra kwetsbaar voor deze vorm van stress, die de ontwikkeling van de hersenen ingrijpend kan veranderen.

Ook later, in de adolescentiefase van ongeveer 13 tot 24 jaar, zijn de hersengebieden die betrokken zijn bij stress nog volop in ontwikkeling. Niet alleen de omgeving thuis, maar ook die op school heeft daarom veel invloed op het ontstaan ervan.

Net als elke andere vorm van langdurige stress draagt early life stress bij aan een breed scala aan groeiende gezondheidsproblemen, zoals depressie en hart- en vaatziekten. Dit soort problemen kosten de maatschappij jaarlijks miljarden euro’s en deze cijfers zijn alleen maar stijgende.

Wat zijn de oorzaken van early life stress?

De veranderde maatschappij wordt door wetenschappers gezien als een belangrijke oorzaak van early life stress. Meer dan vroeger ervaren jonge kinderen tegenwoordig prestatiedruk en sociale druk. Factoren als social media, digitalisering en het schoolsysteem spelen hierin een belangrijke rol.

Ook andere ervaringen op jonge leeftijd kunnen stress opleveren, zoals een moeilijke zwangerschap, problematische bevalling, een tekort aan voedingsstoffen, een verhuizing, armoede, verwaarlozing, mishandeling, misbruik, pesterijen op school, een scheiding of overlijden van de ouders.

Veiligheid en geborgenheid in de vorm van sensitieve opvoeders worden gezien als bepalende voorwaarden voor een optimale ontwikkeling van het kind. Zodra deze veilige basis ontbreekt, ontstaat er een verhoogd risico op blootstelling aan chronische stress.

Dit komt onder meer doordat kinderhersenen zich ontwikkelen in relatie tot hun omgeving. In reactie op stress ontwikkelt het kinderbrein specifieke patronen die weliswaar helpen om te overleven, maar die tegelijkertijd de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling ernstig kunnen remmen.

Wat zijn de gevolgen van langdurige stress voor kinderen?

Early life stress levert dezelfde desastreuze symptomen op zoals volwassenen die bij langdurige stress ervaren. Belangrijk verschil is dat early life stress de hersenen in een cruciale ontwikkelingsfase beïnvloedt en hierdoor gevolgen kan hebben voor de rest van het leven.

Van langdurige stress, die bijvoorbeeld tot uiting kan komen in een burn-out, is bekend dat het kan leiden tot serieuze hersenbeschadiging en een verminderde aanmaak van neurotransmitters zoals serotonine. Experts speculeren dit het risico hierop bij het kwetsbare jonge brein extra groot is.

Onderzoek toont daarnaast aan dat mishandeling en verwaarlozing (zowel fysiek als emotioneel) kunnen zorgen voor een verminderd intellectueel functioneren. Ook het geheugen loopt een knauw op, waardoor leerachterstanden op school een logisch gevolg zijn.

Bovendien zien wetenschappers bij blootstelling aan chronische stress dat het volume van bepaalde hersengebieden enorm afneemt. Door deze verstoorde Brain Balance is er een grotere kans op de ontwikkeling van breingerelateerde klachten zoals depressie, burn-out en angststoornissen.

Hoe early life stress voorkomen bij kinderen?

Early life stress kan het brein structureel veranderen en ligt daarmee aan de basis van complexe trauma’s op volwassen leeftijd. Een behandeling zal zich onder meer richten op herprogrammatie van het brein en op het heropbouwen van gevoelens van veiligheid en geborgenheid.

Voorkomen is bij early stress echter een betere optie dan genezen. De gevolgen ervan zijn ingrijpend en soms structureel; van schizofrenie tot diabetes en van epigenetische veranderingen tot verandering van hersengebieden, het microbioom en de spijsvertering.

Dit is een van de redenen dat ik enige tijd geleden een scholencampagne ben gestart voor een betere Brain Balance bij kinderen. Ook probeer ik met Stichting Brain Balance voor iedereen samen met andere gepassioneerde mensen bij te dragen aan veerkrachtige en voldane kinderen, die zich optimaal kunnen ontwikkelen.

Duidelijk is dat het voorkomen van early life stress begint met de aandacht en liefde van sensitieve opvoeders. Als volwassenen dragen wij dan ook de verantwoordelijkheid om thuis en op school een veilige en geborgen omgeving te creëren voor een optimale ontwikkeling van onze kinderen.

Omgaan met de gevolgen van early life stress als volwassene

Herken jij enkele voorbeelden uit dit artikel en denk jij dat je in je jeugd zelf early life stress hebt ervaren? Bijvoorbeeld in de vorm van een moeizame geboorte, gestreste ouders of andere stressoren die een grote invloed hebben gehad op je ontwikkeling en daarmee je huidige leven? Leer meer over Early Life Stress tijdens de tweedaagse training: Grip op Stress.