Hersenen, hormonen en de verschillende onderdelen van het immuunsysteem werken nauw samen om ervoor te zorgen dat we goed kunnen reageren op uitdagingen.

Het immuunsysteem en de hersenen

Het hele lichaam is een functionele eenheid met daarin een aantal belangrijke hoofdfuncties. Doel is om zo lang in leven te blijven zodat we ons kunnen voortplanten en onze kinderen kunnen opvoeden. Hiervoor hebben we energie nodig en systemen die zorgen dat we goed kunnen reageren op gevaar en alle stressoren die onze homeostase (interne balans) kunnen verstoren. Hersenen en hormonen (het neuro endocriene systeem) en het immuunsysteem spelen een belangrijke rol. Dit bestaat uit een driehoek metabolisme: energie, de allostatische systemen waarmee we reageren op gevaar en uitdagingen uit de omgeving. Het immuunsysteem bepaalt hoe we functioneren. Alle organen zijn verder bezig het functioneren van deze driehoek in stand te houden. Het belangrijkste doel hiervan is voortplanting.

Stressoren

Wanneer we met stressoren te maken krijgen wordt het functioneren van ons systeem en alle organen wordt beïnvloed. Voorbeelden van stressoren (gevaarsignalen) kunnen zijn:

• een virus of een bacterie zijn,
• een giftige stof,
• acuut gevaar,
• chronische psychosociale stress,
• te vaak eten,
• verkeerd eten,
• te weinig of te veel bewegen,
• een gedachte,
• een emotie,
• eenzaamheid
• stressoren van de vorige generaties.

Soms heb je te maken met een ‘duidelijk’ gevaarsignaal zoals een wond. Vaak is er echter sprake van een optelsom aan stressoren die op zich niet gevaarlijk zijn, maar samen wel een gevaar vormen. Als gevaar domineert is er stress in ons systeem en wordt er een immuunreactie teweeggebracht, omdat we beschermd moeten worden.

Waarom veiligheid zo belangrijk is

Als er wél voldoende veiligheid is dan is er rust in het systeem. Ik zal dit nader toelichten aan de hand van een voorbeeld:

Als je samen met een paar gidsen gewapend met een geweer door Afrika loopt en je ziet een leeuw, dan overheerst meestal de veiligheid. Ben je verdwaald en loop je alleen en zie je diezelfde leeuw dan zal het een gevaarsignaal zijn. Zo kun je verschillende gevaarsignalen opheffen door meer veiligheid te introduceren. Bijvoorbeeld:

• optimisme,
• goede uitleg,
• sociale structuur,
• algehele fitheid en spierkracht,
• sociale status

Optimisme is een sterke veiligheidsprikkel. Omgekeerd kan de afwezigheid van veiligheid al een gevaar zijn omdat er altijd wel wat stressoren aanwezig zijn.

Aanhoudend gevaar

Het kan ook zo zijn dat we te maken krijgen met aanhoudend gevaar, dan ontstaat er een steeds sterkere systemische reactie. Het immuunsysteem en het stresssysteem staan dan chronisch aan. Dat betekent dat er constant energie vrijgemaakt moet worden om deze systemen actief te houden. Dit gaat ten koste van de energie voor spijsvertering, spieren, organen. Maar ook voor de hersenen. In de hersenen gaat het immuunsysteem bij aanhoudend gevaar ook aan. Nu is het immuunsysteem in de hersenen wat anders georganiseerd. De standaard immuun cellen en de door deze cellen geproduceerde cytokinen geven veel schade en deze willen we liever niet in de hersenen hebben.

Het eigen immuunsysteem van de hersenen

De hersenen hebben een eigen immuunsysteem, de gliacellen zijn hier belangrijk. We hebben verschillende gliacellen. De astrocyten zorgen voor energie voor de neuronen, dit zijn de opruimers van gebruikte neurotransmitters. Na activiteit van een zenuw zorgen ze dat de neutrale uitgangspositie weer hersteld wordt. De microgliacellen zijn de immuun cellen van de hersenen en zijn een soort macrofagen. Macrofagen kan je zien als hongerige cellen die ziekteverwekkers opeten. Ze maken eventuele indringers onschadelijk, normaal worden indringers door de bloedhersenbarrière al buitengehouden. Ook ruimen ze schade en afvalstoffen op en worden ze door alle gevaarsignalen geactiveerd. Zo is bijvoorbeeld te zien dat eenzaamheid het immuunsysteem in de prefrontale cortex op eenzelfde manier activeert zoals een virus of bacterie dat zou doen. Als de microgliacellen geactiveerd worden gaan deze een deel van de energie opeisen en dit gaat dan ten koste van de energie voor de neuronen.

De reactie van het immuunsysteem in het brein

Als er in het lichaam gevaar is bijvoorbeeld door een virus gaat ook het immuunsysteem in de hersenen aan om ons te beschermen. Uiteindelijk is er dan tijdelijk meer energie voor het immuunsysteem en minder voor de hersenen. Het gevolg:

• je bent moe,
• wil alleen maar in bed liggen
• je kunt je moeilijk concentreren.

Bij chronisch aanwezig gevaar gaat ook steeds een deel van de energie naar het immuunsysteem en dit kan in de loop van de tijd ook klachten geven. Zoals:

• vermoeidheid,
• geheugen en concentratieproblemen.
• Of een gevoel van mist in het hoofd.

Komt er dan nog iets bij zoals een val, virus of bacterie dan is de impact hier van veel groter als er al chronisch gevaar aanwezig is. Als het immuunsysteem in de hersenen te lang actief blijft zie je een uitbreiding van de activatie van de microgliacellen. Hierdoor wordt er steeds meer energie aan de hersenen onttrokken. Een proces dat in de loop van de tijd leidt tot eerst minder verbindingen tussen neuronen en later zelf het verdwijnen hiervan.

Het proces neuro-inflammatie.

Risicofactoren voor het ontstaan van neuro-inflammatie zijn:

• Open darm, parodontitis en een lekke bloed hersenbarrières door bijvoorbeeld gifstoffen
• Trauma of herhaalde microtrauma
• Ontstekingen, vaak laaggradig in het lichaam
• Chronische stress, early life stress, PTSS
• Voeding, te vaak, te veel suikers, gluten etc
• Toxines
• Infecties
• Hormonale disbalansen

Een aparte categorie zijn pathogenen die door de bloed hersenbarrière heen komen en vaak een sluimerende infectie geven. De Borrelia bacterie die Lyme veroorzaakt lijkt hier een voorbeeld van te zijn net als bijvoorbeeld Covid 19. Bij bestudering van de hersenen van Alzheimerpatiënten wordt gezien dat de plaques, die zo kenmerkend zijn voor dit ziektebeeld vol zitten met resten en sporen van pathogenen. Het systeem dat ons beschermt tegen het te actief worden van pathogenen in de hersenen en dat ons beschermt tegen gevaar wordt op de lange duur schadelijk voor ons. Maar wat heb je liever? Nu doodgaan door een infectie of op je 75^e Alzheimer krijgen? Door de risicofactoren voor neuro inflammatie goed in kaart te brengen. Zorgen voor meer veiligheid dan gevaar, kunnen we door onze leefstijl aan te passen de aanwezige problemen behandelen. Zo kunnen we preventief als curatief veel doen aan de gezondheid van onze hersenen en daarmee van ons hele systeem.